پرولاکتین چیست 

پرولاکتین ( Prolactin ) هورمونی است که از هیپوفیز(غده ای در مغز) ترشح می شود. هورمون پرولاکتین در طی دوران حاملگی و شیردهی افزایش می یابد. پرولاکتین به طور طبیعی در مقادیر کم در مردان و در زنان غیر باردار وجود دارد. نقش اصلی پرولاکتین، در روند شیردهی (تولید شیر پستان) است.میزان پرولاکتین معمولا در طول بارداری و درست پس از زایمان بالا است. در طی حاملگی، هورمونهای پرولاکتین، استروژن و پروژسترون، توسعه شیر پستان را تحریک می کنند. پس از زایمان، پرولاکتین به شروع و حفظ شیر پستان کمک می کند.

آزمایش پرولاکتین

آزمایش  پرولاکتین یا آزمایش PRL  برای تعیین سطح پرولاکتین خون انجام می شود؛ این آزمایش در کسانی انجام می شود که  مشکوک به بالا بودن پرولاکتین باشند . یعنی خروج شیر از سینه (گالاکتوره )  ، تاخیر در پریود ، اختلالات بینایی و …داشته باشد.

هم چنین از این آزمایش برای تشخیص ناباروری و ناتوانی جنسی در مردان، تشخیص ناباروری در زنان، تشخیص تومور تولید کننده پرولاکتین (پرولاکتینوما) و… درخواست می شود . 
 

اثرات  افزایش پرولاکتین در زنان :

• – اختلالات تخمک گذاری
• – قطع یا نامنظمی دوره های قاعدگی 
• – ترشح شیر از پستان ها در زمانی که در دوران بارداری یا شیردهی نیستند

اثرات افزایش پرولاکتین در مردان : 

• – اختلالات عملکرد جنسی
• – کاهش موهای بدن و توده عضلانی
• – تاخیر در بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی

البته فردی که دارای یک تومور پرولاکتینومای بزرگ باشد ممکن است دچار سردرد و اختلالات بینایی شود. این بدان علّت است که عصب بینایی در نزدیکی غده هیپوفیز قرار دارد و ممکن است در اثر تومورهای بزرگ آسیب ببیند.

انواع هیپرپرولاکتینمی (افزایش پرولاکتین ) 

هیپرپرولاکتینمی ناشی از پرولاکتینوما
پرولاکتینوما یک تومور داخل هیپوفیز است که باعث افزایش پرولاکتین می شود. قدم اول در درمان این تومور تجویز داروهایی است که تولید پرولاکتین را کاهش داده و تومور را کوچک می کنند. دارویی که اغلب استفاده می شود کابرگولین (داستینکس) و بروموکریپتین هستند.
کابرگولین در دوزهای بالا و در مصرف دراز مدت باعث اشکالات دریچه های قلب می شود اما دوزهایی از دارو که جهت باردار شدن استفاده می شوند، چنین عارضه ای ایجاد نمی کنند.
بروموکریپتین و کابرگولین را دردوران بارداری نیز می توا استفاده کرد.  عوارض جانبی احتمالی می تواند سبک سری، تهوع و سر درد باشد.برای کاهش این عوارض ، 2 راه داریم : 

دارو را از دوز خیلی کم شروع کنیم و بتدریج اضافه کنیم.

یا بروموکریپتین را بصورت شیاف واژینال استفاده کنیم. .
 

به این علّت که تومور ممکن است مجدداً رشد کند، پس از قطع درمان نیز شما باید برای معاینه و بررسی های لازم به پزشک خود مراجعه کنید. فواصل این پی گیری ها را پزشک به شما خواهد گفت.
در بعضی از بیماران، مصرف دارو سطح هورمون را پایین نمی آورد و یا تومور را کوچک نمی کند. در این حالت ممکن است لازم باشد مقدار بیشتری دارو مصرف کنید. در صورتی که باز هم دارو مؤثر نبود و یا شما دچار عوارض جانبی استفاده از دارو شُدید، ممکن است لازم باشد برای برداشتن تومور عمل جراحی صورت بگیرد. 
احتمال اینکه عمل جراحی و داروها مؤثر نباشند خیلی کم است. در این موارد پرتودرمانی می تواند گزینه ای مناسب برای کوچک کردن تومور باشد. 

هیپرپرولاکتینمی ناشی از مصرف داروها 

در صورتی که پزشک شما فکر کند دارویی که شما در حال مصرف آن هستید باعث افزایش پرولاکتین شده است، ممکن است به شما بگوید که دارو را حداقل به مدت سه روز قطع کنید.(داروهای خود را بدون این که پزشک به شما بگوید قطع نکنید). 
پس از طی شدن دوره قطع دارو پزشک مجدداً دستور انجام آزمایش خون برای اندازه گیری سطح پرولاکتین را خواهد داد تا بررسی کند سطح هورمون به میزان طبیعی برگشته است یا خیر. داروهای موثر بر پرولاکتین را در قسمت بعدی مقاله توضیح داده ام. 

هیپرپرولاکتینمی ناشی از هیپوتیروییدی 

هنگامی که کم کاری تیرویید باعث بروز هیپرپرولاکتینمی شود، فرد باید تحت درمان با هورمون های تیروییدی  قرار گیرد. معمولاً این درمان باید تا آخر عمر ادامه پیدا کند.

هیپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک (بی علّت)

گاهی پزشکان نمی‌توانند علّتی برای هیپرپرولاکتینمی پیدا کنند. به این حالت ایدیوپاتیک (Idiopathic) گفته می شود. در بعضی از بیماران با هیپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک سطح پرولاکتین با گذشت زمان خود به خود طبیعی می شود. در صورتی که این اتفاق در طی چند ماه رُخ ندهد بیماران علامت دار تحت درمان با داروهای کابرگولین و یا بروموکریپتین قرار خواهند گرفت.

● افزایش پرولاکتین در موارد زیر رخ می دهد : 
دوران بارداری و پس از زایمان –  وجود  پرولاکتینوما در هیپوفیز –  بیماری های هیپوتالاموسی – کم کاری تیروئید –   سندرم تخمدان پلی کیستیک و ..

البته  ،استرس  ،  بیماری ، تحریک نوک پستان ها و تحریکات جنسی ، تروما (آسیبهایی مثل تصادف)  و حتی ترس از آزمایش خون ممکن است  باعث افزایش خفیف پرولاکتین شوند.

● آزمایشهای هورمونی که معمولا همراه با پرولاکتین درخواست می شوند : 

FSH, LH, Testosterone, DHEAS, Estrogen, Progesterone

به ترتیب : پروژسترون – استروژن – د هیدرو اپی اندسترون سولفات – تستوسترون – ال اچ – اف اس اچ

شرایط  آزمایش پرولاکتین :

• 1)زمان مناسب جهت نمونه گیری برای آزمایش , صبح هنگام و حداقل 2 ساعت بعد از بیدار شدن میباشد.
• 2)توصیه می شود قبل از نمونه گیری از پیاده روی , ورزش  و هر نوع فعالیت بدنی  اجتناب شود.
• 3)حداقل طی 12 ساعت اخیر تماس جنسی یا نزدیکی و تحریک سینه انجام نشده باشد.
• 4)اگر شرایط بالا را نداشتید ، زمان آزمایش را به روز دیگری موکول کنید. 
• 5) در شب قبل از آزمایش لباس گشاد و راحت بپوشند و از پوشیدن لباس های تنگ خصوصا درناحیه سینه و پستان ها اجتناب گردد.

● داروهای موثر بر میزان پرولاکتین 

داروهایی مانند استروژن، داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای، خواب آورها، آمفتامین ها، داروهای فشار خون بالا (رزرپین، وراپامیل، متیل دوپا) و برخی از داروهایی که برای درمان ریفلاکس معده (سایمتیدین) استفاده می شوند، باعث افزایش پرولاکتین می شوند.

گیاهانی مثل شنبلیله، تخم رازیانه و شبدر قرمز نیز باعث افزایش پرولاکتین می شوند.

 داروهایی مانند دوپامین، لوودوپا و مشتقات آلکالوئیدهای ارگو باعث کاهش پرولاکتین می شوند.

مقادیر نرمال پرولاکتین خون (بر حسب ng/ml ) : 

• در مردان بالای 19 سال: 2 تا 24
• در زنان بالای 19 سال:  4 تا 30   
• زنان حامله:  20 تا 400

اگر واحد mIU/l باشد : مقادیر بین ۶۰۰-۳۰ طبیعی است.